დალი ქვირია.სკოლა,ქიმია,დონ კიხოტი და სანჩო პანსა

სკოლა, ქიმია, დონ კიხოტი და სანჩო პანსა გაზეთი---   საქართველო და მსოფლიო     დალი ქვირია2010 წლის მარტი.

რეფორმირებული სკოლის რეფორმირებულ სახელმძღვანელოებზე ჩვენმა გაზეთმა გამოაქვეყნა რამდენიმე მასალა, რომლებიდანაც კარგად ჩანს, რომ ისინი ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებენ. დღეს ჩვენ ქიმიის სახელმძღვანელოებზე ვისაუბრებთ. მათში შეხვედრილ კურიოზებზე იმდენი მსმენია, რომ ძალიან მოვინდომე, მაგრამ ვერაფრით ვიპოვე ისეთი მასწავლებელი, რომელიც ქიმიის სახელმძღვანელოებზე საუბარს დათანხმდებოდა. საერთოდ საგანმანათლებლო რეფორმის მსვლელობის მანძილზე ყველა ჩემი მცდელობა გავსაუბრებოდი სკოლის მასწავლებლებს არა მხოლოდ სახელმძღვანელოების, არამედ საერთოდ სკოლის პრობლემებზე, უშედეგოდ დამთავრდა. არც არის საკვირველი. ქვეყანაში, რომელშიც პოლიციელს 800-900 ლარამდე აქვს ხელფასი, მასწავლებელს კი საშუალოდ 160, ასეთი მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის დროს, მას ამ მცირე ხელფასის დაკარგვისაც ეშინია (თუკი ის კრიტიკულ აზრებს გამოთქვამს). დღეს ხომ ფიზიკური გადარჩენის პრობლემის წინაშე დგას ჩვენი ქვეყანა (გაიხსენეთ, რამდენი ჩვენი მოქალაქეა უცხოეთში ლუკმა-პურის საშოვნელად გადახვეწილი). ასე რომ, გადავწყვიტე თავად შევბმოდი ამ საქმეს, მით უმეტეს, რომ განათლებით ფიზიკოსი ვარ, წლების მანძილზე იზოტოპებზეც ვმუშაობდი გურამ მუსხელიშვილის ხელმძღვანელობით და მოსწავლეებთან მუშაობის პრაქტიკაც არ მაკლია. და საერთოდ, როგორც ჩემი ახლობლები, მათ შორის ქიმიკოსებიც, მეუბნებიან, იმ კომიკური პასაჟების აღქმას, რომელიც ქიმიის სახელმძღვანელოებში გვხვდება, ქიმიკოსობა სულაც არ სჭირდება. 

ჩვენს წინ მე-7 კლასის ქიმიის სახელმძღვანელოა. ავტორები: ლია თევზაძე და ნუნუ ჯავახიშვილი, გამომცემლობა ,,დიოგენე”, 2006წ. წიგნი საქართველოს ჰიმნით იწყება, შემდეგ კი საპატრიარქო და ფონდი ,,ბავშვები ჩვენი მომავალია” – ბავშვებს სასწავლო წლის დაწყებას ულოცავენ – კარგი დასაწყისია. ბავშვებმა ჰიმნიც უდნა იცოდნენ და ისიც იგრძნონ, რომ ახალი სასწავლო წლის დაწყება მოსალოცი ამბავია.
შესავალში ავტორები იმედს გამოთქვავენ, რომ მათი სახელმძღვანელოები დაეხმარება მოსწავლეებს როგორც ცოდნის შეძენაში, ასევე ინდივიდუალური და ჯგუფური კვლევების ჩატარებაში. და რაც მთავარია იმაშიც, რომ ქიმია მათი საყვარელი საგნების რიცხვს მიემატოს. ვნახოთ, როგორ ცდილობენ ისინი ამის მიღწევას.
მე-9 გვერდზე სიტყვა ,,ვედრომ” გამაოცა, რატომ ,,ვედრო”(!) ქიმიური ჭურჭლის ასეთი მრავალფეროვნების არსებობისას, და რაც მთავარია, ..ვედრო” რა ქართულია?! მე-10 გვ. – აქ ასეთი სათაურია-- ,,მხოლოდ ცნობისმოყვარეთათვის” ე.ი. მეშვიდე კლასელი ბავშვები ცნობისმოყვარეებად და არაცნობისმოყვარეებად დავყავით. ვისაც არაცნობისმოყვარის იარლიყი აქვს, შეუძლია არ წაიკითხოს – დიახ. ეს არის სწავლების ლიბერალური მეთოდი – გინდ ისწავლე, გინდ არა. კლასიკური მეთოდი კი, და საერთოდ პედაგოგიკა – ბავშვში ინტერესის გაღვიძებას გულისხმობს, მაგრამ ავტორებს უფრო ეადვილებათ ხელი ჩაიქნიონ იმათზე, ვისაც არ აინტერესებს. არადა, ამ გვერდზე ძალიან საინტერესო ინფორმაციებია ჩვენი წინაპრების მიერ ქიმიის გამოყენების თაობაზე და იმაზე, თუ როგორ და ვინ ჩაუყარა საფუძველი ქიმიურ მეცნიერებას საქართველოში. .ვფიქრობ, პრინციპულად მიუღებულია ბავშვების ასეთი დაყოფა. სწავლების ასეთი ლიბერალური მეთოდი სრულიად შეუთავსებელია ქართული განათლებისთვის, რომელიც (რუსეთის სკოლის გავლით) ვილჰელმ ჰუმბოლტისა და გოტფრიდ ლეიბნიცის იდეებს ეყრდნობოდა.
მე-11 გვერდზე სავარჯიშოა – რომელია ზედმეტი სიტყვა – ა) ჩანგალი, სამაჯური, ჟანგბადი ბ) ძაღლი, რკინა, წყალი გ) თასი, ოქრო, ალუმინი და ა.შ. როგორ გავიგოთ ზედმეტი? ნუთუ არ შეიძლება მოვითხოვოთ კლასიფიკაცია რაიმე ნიშნის მიხედვით. 39-ე გვერდზე ვალენტობის შესწავლას ზღაპრის მოყოლით ცდილობენ ავტორები - ,,ქიმიური ელემენტების სასახლეს(?) წყალბადის ატომების მცველები იცავდნენ. ერთ დღეს სასახლიდან ალუმინის, კალციუმის, ჟანგბადისა და სილიცუმის ატომები გაიპარნენ. მცველები გაპარულებს დაედევნენ და ალყაში მოაქციეს” – ეს მოცემულობაა. კი მაგრამ, მეშვიდე კლასელი ბავშვები ხომ უკვე დიდი ხანია გამოვიდნენ საბავშვო ბაღის ასაკიდან და წესით მოზარდებისთვის განკუთვნილ ლიტერატურასაც უნდა კითხულობდნენ. სად არის აქ ქიმიური მეცნიერების საფუძვლების შესწავლისათვის საჭირო სპეციფიკური ტერმინოლოგია, სპეციფიკური ენა? თუ ისინი ბავშვების პასუხებში უნდა ვეძებოთ. იგივე გვერდზე ავტორებმა ბავშვები ისევ საბავშვო ბაღს დაუბრუნეს და ელემენტთა ვალენტობის დასამახსოვრებლად ასეთ სავარჯიშოს სთავაზობენ –“გსურთ ადვილად დაიმახსოვროთ ელემენტთა ვალენტობები? ითამაშეთ ,,გზაზე მიდის ელემენტი”: გზაზე მიდის ნატრიუმი, რათა ერთი? მაშ რამდენი? ალუმინი. რათა სამი? გააგრძელეთ თამაში.” ახლა მივხვდი, რატომ არ დადიან ბავშვები სკოლაში. ისინი ხომ დიდი ხანია გამოვიდნენ ასეთი თამაშების ასაკიდან. და საერთოდ, რა მოხდა? თუ რეფორმამდე ბავშვებს ჩვეულებრივი სამეცნიერო ტერმინოლოგიის დამახსოვრება არ უჭირდათ, რეფორმის შემდეგ ისინი დაჩლუნგდნენ, თუ რა დაემართათ?
ჯერ კიდევ დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე, როდესაც საქართველო სსრკ-ში შედიოდა, ამერიკის პრეზიდენტი ჯონ კენედი ამბობდა: ,,ჩვენ რუსებმა მოგვიგეს არა კოსმოსში, არამედ სკოლის მერხზე.” იგივე ქართულ სკოლაზეც ითქმოდა გასაგები მიზეზების გამო.
მესამე გვერდზე, ბავშვებისგან მოითხოვენ, მათ მიერ შერჩეული ნივთიერებები, ჩახატონ ვაგონში (რომელიც ამ გვერდზეა დახატული). ვაგონში რომ არ ჩახატონ და ჩვეულებრივად ჩამოწერონ, ვერ ისწავლიან? ასეთ ვაგონებს ხომ საბავშვო ბაღის უფროსი ჯგუფის ბავშვები ხატავენ და საერთოდ, რა საჭიროა ამდენი ფერადი სურათი? იმიტომ ხომ არა, რომ გამომცემელმა მეტი ფული იშოვნოს და მშობელმა, ამის ხარჯზე გაძვირებული წიგნი შეიძინოს. რითი რგებს ყოველივე ეს ცოდნის შეძენას? მე-40 გვერდზე, ვაგონი ხემ შესცვალა და ბავშვებისგან მოითხოვენ ხეზე ჩამოკიდონ მარტივი და რთული ნივთიერებები. სვეტებად რომ ჩამოწერონ, რა დააკლდებათ, თუ ვაგონი და ხე თვალსაჩინოებას წარმოადგენენ?! – აქ კომენტარის გაკეთება ძნელია.
მე-13 გვერდზე, პლასტმასის ბოთლებზე, პოლიეთილენის პარკებზე და ა.შ. საუბრის შემდეგ, ბავშვებს თხოვენ გამოთქვან აზრი გარემოს სისუფთავის პრობლემების მოგვარებაზე. საინტერესო იქნებოდა თავად ავტორების აზრი ამ პრობლემის გადაწყვეტის თაობაზე. არ მითხრათ, ეს საგნები ძირს არ დავყაროთო. სადღაც ხომ უდნა დაიყაროს და მე-7 კლასელებს, რომლებიც ვაგონებში ხატავენ და ნივთიერებებს ხეზე კიდებენ, უცებ ასეთი პრობლემის გადაწყვეტაზე აზრის გამოთქმას ვთხოვთ? ეს პრობლემა ხომ სწორედ ქიმიურმა მეცნიერებამ უნდა გადაწყვიტოს და მუშაობენ კიდევაც ამაზე, მაგრამ სათანადო მინიშნებას მეცნიერებაზე, აქ ვერ შეხვდებით. გვ. 49 – მაგიდაზე წყლით სავსე ჭიქას, ცარიელი ჭიქას, ფილტრის ქაღალდს და მაგნიტს ვხედავთ. ბავშვევს თხოვენ, მათ მიერვე გამზადებული ნარევებიდან, ნივთიერების სუფთა სახით გამოყოფას ამ ხელსაწყოების გამოყენებით. კი მაგრამ, ჭიქა, ძაბრი, მაგნიტი და ფილტრის ქაღალდი როდის აქეთაა ხელსაწყოებად მონიათლნენ?! გვ. 57-ე, ტესტი 4 – 50 კგ. მასის ადამიანის სხეულში, ძვლების მასა დაახლოებით 9 გრამიაო – წერია. ალბათ მექანიკური შეცდომაა, მაგრამ ამდენი სურათების ბეჭვდას, ერთი კარგი კორექტორისთვის გადაეხადათ ფული, არ სჯობდა?!
ახლა მე-8 კლასის სახელმძღვანელოს გადავხედოთ. გვ. 9, სავარჯიშო 2 – აქ მეხსიერების ბარათია დახატული და მასზე 9 ქიმიური ელემენტის სიმბოლოა ჩამოწერილი. დავალება ასეთია: “წაიკითხეთ ყურადღებით 1 წუთის განმავლობაში. რამდენი სიმბოლო დაიმახსოვრეთ?” სამყარო მრავალფეროვანია, ბავშვთა სამყარო, მითუმეტეს. ზოგი სწრაფად იმახსოვრებს, ზოგი მეტ დროს ანდომებს დამახსოვრებას. ისევ დავყოთ ბავშვები? ვინც ნაკლებად იმახსოვრებს, ის ხომ შეიძლება დაკომპლექსდეს და საერთოდ, თუ გაგიგიათ, რომ ბოტვინიკი, ასე ვთქვათ,“тугодум”-ი იყო?
მე-14 გვერდზე უკვე მერვეკლასელები შედიან ზღაპრულ სამყაროშო: “ერთხელ ვერცხლისფრად მბრწყინავ კალციუმს ნავთში უქმად ყოფნა მოსწყინდა, ჭიქიდან ამოხტა, სხეული ფილტრის ქაღალდით გაიმშრალა და ჰაერზე გასეირნება გადაწყვიტა. მალე კალციუმის სხეული თეთრი ფხვნილით დაიფარა და გახურდა, სული რომ არ შეხუთოდა, მეტალმა გზაზე მდინარის ცივ წყალში გაგრილება გადაწყვიტა.” რა ჰქვია ამას, თუ არა მარაზმი. გვ. 10 – “რომელ აგრეგატულ მდგომარეობაში შეიძლება არსებობდეს ნივთიერება დედამიწაზე ბუნებრივ პირობებში?” ეკითხებიან ბავშვებს – ამდენი ზღაპრების მოყოლას, ის დაგეზუსტებინათ, რომელ ნივთიერებაზეა საუბარი.. გვ. 69—ე: “მყარ ნივთიერებას ჯარისკაცთა მწკრივს ადარებენ, აირს კი განგაშში მყოფ საზოგადოებას, როცა ხალხი უწესრიგოდ დარბის სხვადასხვა მხარეს. ახსენით ამ შედარების საფუძველი“. ჯერ ერთი, რატომ მწკრივს, მეორე – ვინ ადარებს, პეტრე მელიქიშვილთან ხომ არ შეგხვედრიათ მსგავსი შედარება?
სახელმძღვანელო სათავგადასავლო ლიტერატურის სფეროსაც არ ტოვებს უყურადღებოდ. გვ 79-ე ჩემი თავგადასავლი - ,,სამყაროს გაჩენისთანავე მზეზე დავბადებულვარ (საუბარია წყალბადზე). ჩემი მშობლები ერთმანეთზე უზომოდ შეყვარებული პროტონი და ნეიტრონია... ჩემს გულში საპატიმროს მსგავსი ბირთვია. მასში დადებითად დამუხტული მარტოხელა პროტონია გამომწყვდეული (საპატიმროში გამომწყვდევა, ვულგალურად რომ ვთქვათ, ქიმიაშიც ,,მოსულა”?) ბირთვს შეუსვენებლად უვლის გარს უარყოფითად დამუხტული ელექტრონი.. ბირთვის გარშემო მოძრავი ელექტრონის ადგილმდებარეობის ზუსტი განსაზღვრა დღემდე ვერავინ შესძლო. ნებისმიერი სხეულის ადგილმდებარეობის განსაზღვრა, რამდენადაც ცნობილია, ნიშნავს დროის განსაზღვრულ მომენტში, სივრცის განსაზღვრულ წერტილში სხეულის მდებარეობის განსაზღვრას, ჩვენი ელექტრონი კი მუდმივ მოძრაობაშია. აქ სიტყვა ადგილმდებარეობა – უზუსტობაა, ქიმია კი ზუსტი მეცნიერებაა. როდესაც ქიმიური ტერმინოლოგიის და სამეცნიერო ენით მასალის გადმოცემის ნაცვლად, ზღაპრების მოყოლას იწყებ, იქ უზუსტობაც ადვილი დასაშვებია. მე-10 კლასის სახელმძღვანელოს 95-ე გვერდზე ვკითხულობთ: ,,ნივთიერებათა თავისთავად დაშლას, გარეგანი ფაქტორების გავლენით, კოროზია ეწოდება.” ნუთუ ქიმიური მოვლენების არსის ახსნაშიც შეცდომები უნდა იყოს დაშვებული. თუ გარეგანი ფაქტორები მოქმედებს, მაშინ დაშლა თავისთავადი როგორ შეიძლება იყოს? გვ. 47-- ე “საკლასო სამუშაო.; მიეკუთვნება თუ არა პერიოდულ მოვლენებს 1. ზღვის მიქცევა-მოქცევა? 2. გამყინვარების დადგომა-გაქრობა? 3) გულის რიტმული მუშაობა? თვლით თუ არა, რომ ჩამოთვლილ მოვლენებს კოსმოსური საფუძვლები აქვთ? დაასაბუთეთ”. ასეთი ზღაპრომანიისა და უზუსტობების შემდეგ, ეგებ თავად დაგესაბუთებინათ ბავშვებისთვის ყოველივე. მე-10 კლასელი ბავშვები, ზღაპრების შემდეგ, ლიტერატურულ წიაღესვლებსაც ეზიარებიან. გვ. 27--ე ,,იონურ ნაერთში, იონებს შორის კავშირს ხშირად დონ კიხოტისა და სანჩო პანსას საოცარ კავშირს ადარებენ. რაში ხედავთ ამ ანალოგიის საფუძველს?” აქ კომენტარი მკითხველისთვის მიმიდვია.
გვ. 101-ე: ”ვაზის გამოსახულება ამშვენებს მცხეთაში სვეტიცხოვლის ტაძარს. გაიხსენეთ კინოფილმი ,,ჯარისკაცის მამაში” როგორ ზრუნავს ქართველი გლეხი უცხო მიწაზე გაზრდილი ვაზის გადასარჩენად. რაზე მიგანიშნებთ მოყვანილი ფაქტები? იმსჯელეთ ქართულ ხელოვნებაში ყურძნისა და ღვინის როლის შესახე“ (ამ დავალებას წინ უსწრებდა საუბარი იმის თაობაზე, რომ ყურძნისაგან ღვინის დამზადებას დუღილის რეაქცია უდევს საფუძვლად). ვაზი რომ საქართველოსთვის კულტურაა, ეს ცნობილია. მაგრამ უბედურება ის არის, რომ ნახატებით, ზღაპრებითა და ლიტერარული წიაღსვლებით ასე მდიდარი ქიმიის სახელმძღვანელოები, ქიმიური ფორმულებით საკმაოდ ღარიბია. ქიმია ამ აბდაუბდის გარეშეც საინტერესო მეცნიერებაა, თუ მას საიტერესოდ მივაწვდით ბავშვებს. ,,ჯარისკაცის მამა” და სვეტიცხოველი ამ კონტექსტში ღიმილისმომგვრელია, ოღონდ მწარე ღიმილის.
გვ. 84-ე: “მოიპოვეთ ინფორმაცია მინერალების (ცეოლითები, ნეფელინები, ფოსფორიტები, მარმარილო, აზბესტი, კაოლინი, დოლომიტი, ბარიტი, გალიტი, პირიტი, კორუნდი) შესახებ. ეს ხომ მთელი მინერალოგიაა და ამას მე-10 კლასელს ვთხოვთ? გვ. Mმე-80-ე: „მოიპოვეთ მონაცემები ბუნებრივი და სინთეზური საღებავების დამზადების წესისა და პრაქტიკაში გამოყენების შესახებ. (მაგ. ენდრო, ინდიგო)... შეღებეთ მასალა და მოიტანეთ კლასში“. კი მაგრამ, სკოლაში ქიმიის ლაბორატორიები რისთვის არსებობს?! გვ. 73-ე “გამოკითხეთ უფროსები, ეკოლოგები, ბუნების დაცვის ორგანიზაციები, გამოიკვლიეთ არის თუ არა საქართველოში მტკნარი წყლის დეფიციტი.” ასეთი კვლევები ბავშვებმა უდნა ჩაატარონ? როგორ უნდა ჩაატარონ? როგორ უდნა მოხდეს ამის ორგანიზება? საოცარია ავტორთა არათანმიმდევრულობა, ხან ზღაპრებით ვართობთ ბავშვებს, ხან კი მეტად შრომატევად და რთულ დავალებებს ვაძლევთ.
სახელმძღვანელოების განხილვას, მე-9 კლასის სახელმძღვანელოს 38-ე გვერდის მე-4-ე სავარჯიშოთი დავამთავრებ: “სამ სინჯარაში ჩაასხით განზავებული H2შO4 (გოგირდმჟავა)-ს ხსნარი, ერთში ნატრიუმის ნაჭერი მოათავსეთ, მეორეში – რკინის, მესამეში – სპილენძის. დააკვირდით როგორ წარიმართება რეაქციები.” კიდევ კარგი რომ უფროსკლასელი ბავშვები სკოლაში იშვიათად დადიან, თორემ განზავებულ გოგირდმჟავაში რომ ნატრიუმის ნაჭერი ჩაეგდოთ, ხომ ძლიერი აფეთქება მოხდებოდა. დიახ, ასეა. დავალებაც ასეთი უნდა.
P.შ. მოტანილ ციტატებს, ალბათ კომენტარები არც სჭირდება, მაგრამ მე სხვა რამ მინდა ავღნიშნო. რა ქნან სახელმძღვანელოების ავტორებმა, მათ ხომ სამინისტროში შემუშავებული პროგრამებით უნდა იხელმძღვანელონ, ან პროგრამების ავტორებმა და რეცენზენტებმაც რა ქნან, მათ ხომ სამინისტროს ხელმძღვანელობა ასეთ მოთხოვნებს უყენებს. სამინისტროს ხელმძღვანელობა კი, ხელისუფლებაა და მათაც რა ქნან, თუკი საქართველოს, როგორც განვითარებადი სტატუსის მქონე ქვეყანას, სწორედ ასეთი განათლების პოლიტიკა შეესაბამება, სწორედ სწავლების ლიბერალური მეთოდი, რომელიც განათლებულმა ევროპამ დიდი ხანია უარყო. საქმე ის არის, რომ თუ არ გვექნება განვითარებადი ქვეყნის სტატუსი, ვერ მივიღებთ კრედიტებს, კრედიტები რაში იხარჯება არ ვიცით, მაგრამ განათლებაში რომ არა, ეს ცხადია. განვითარებად ქვეყანას არ სჭირდება განათლებული საზოგადოება, რადგანაც ასეთი საზოგადოების მართვა ძნელია. დიახ, აქ არის ძაღლის თავი დამარხული.

დალი ქვირია.გაზეთი ”საქართველო და მსოფლიო”

` “აისბერგები ყინულის მთებია ოკეანეში”—საჯარო სკოლის ფიზიკის სახელმძღვანელოდან.
საქართველოში საშუალო სკოლა აღარ არსებობს.
ქვეყნის პრიორიტეტის სწორად განსაზღვრა არა მხოლოდ მის წინსვლასა და სიძლიერეს, არამედ მის არსებობა—არარსებობასაც განაპირობებს. ამასთან დაკავშირებით ჩვენი დიდი წინაპრის, ილიას სიტყვები მაგონდება: `ხმლიანმა მტერმა ვერ დაგვათმობინა, ვერ წაგვართვა ჩვენი მიწა-წყალი, ჩვენი ქვეყანა...გადავრჩით, ქვეყანა და სახელი შევინახეთ...რამ შეგვაძლებინა? რამ გვიხსნა? რამ გვასულიერა? მან, რომ ვიცოდით, იმ დროს რა უნდოდა, რა იყო მისი ციხე—სიმაგრე...დროთა შესაფერისი ღონე ვიცოდით, დროთა შესაფერისი ხერხი, დროთა შესაფერისი ცოდნა გვქონდა და დროთა შესაფერისი მხნეობა და გამრჯეობა” ეს სიტყვები, ალბათ, კარგი სამოქმედო პროგრამა იქნებოდა ჭკვიანი ხალხის ხელში.
დღეს ევროპა ცოდნაზე დამყარებულ საზოგადოებას აშენებს. საქართველოს ხელისუფლებამაც აღიარა ევროპულ საგანმანათლებლო სივრცეში შესასვლელად საჭირო დოკუმენტების ძირითადი დებულებები (ბოლონიის პროცესის დოკუმენტები), ამ დოკუმენტების ძირითადი მოთხოვნები რომ შესრულებულიყო, დღეს საქართველოს საგანმანათლებლო სისტემა ახლოს იქნებოდა მსოფლიო სტანდარტებთან და ის სავალალო მდგომარეობაც არ გვექნებოდა, რაზედაც ქართული საზოგადოების ნაწილი, ასე მედგრად დუმს. მინდა გითხრათ, რომ საზოგადოება არც სათანადო ინფორმაციით არის განებივრებული ჩვენი მედიის მიერ, რომელიც უფრო მეტად, ყოვედღიური ამბების მოყოლითაა გატაცებული.
დღეს ჩვენ ამერიკის ფიზიკური საზოგადოების წევრს, პროფესორ  მერაბ ჯიბლაძეს ქართული სასკოლო განათლების დღევანდელი მდგომარეობის შესახებ ვესაუბრებით. ბატონ  მერაბს უნივერსიტეტის უკანონო კონკურსებში მონაწილეობა პროტესტის ნიშნად არ  მიუღია და თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში წლის განმავლობაში მათემატიკისა და ფიზიკის  მასწავლებლადაც  მუშაობდა. ასე რომ, ქართული სკოლის დღევანდელი მდგომარეობა მისთვის ზედმიწევნით კარგად არის ცნობილი.
ბატონო მერაბ, რა დატვირთვა აქვს სკოლის ახალ სახელწოდებას—“საჯარო სკოლა”?
დღეს საქართველოში საშუალო სკოლა აღარ არსებობს. ის საჯარო სკოლამ შეცვალა, რომელიც იგივე ამერიკული “ფაბლიკ სკულია”. ეს სკოლა ამერიკაში გონებასუსტი ბავშვებითვის არის შექმნილი, სათანადო სასწავლო პროგრამებითა და სახელმძღვანელოებით. ასეთი სკოლების  მიზანია  ბავშვებისათვის წერა-კითხვისა და ელემენტარული  უნარ-ჩვევების სწავლება. მაგრამ იქ გარდა “ფაბლიკ სკულებისა”—საჯარო სკოლებისა, ფუნქციონირებენ საშუალო, მაღალი  და  აკადემიური სკოლები მაღალი დონის სასწავლო პროგრამებით, რაც თანამედროვე სტანდარტების დონეზე განათლების  მიღების საშუალებას იძლევა. მე სამჯერ ვარ ნამყოფი ამერიკაში და იქაური სკოლების საკითხი კარგად  მაქვს შესწავლილი. 1992 წელს, თბილისში, ამერიკული საშუალო  სკოლის  სასწავლო პროცესის ორგანიზების მაგალითის გამოყენებით, დავაარსე “მომავლის სკოლა”(მზიურის ტერიტორიაზე”). სკოლის სასწავლო პროგრამები გაუმჯობესებას მოითხოვდა, რაც არ  მოხერხდა და ამის გამო ეს საქმე ვეღარ განვაგრძე.
სამწუხაროა, რომ საზოგადოების  ნაწილი ამ  უმნიშვნელოვანეს  პროცესის არსს სკოლების სახელწოდების ფორმალურ შეცვლაში ხედავს.
რა  მიზეზით მოხდა ასეთი არსებითი ცვლილებები საქართველოს სასკოლო განათლების სისტემაში?
სკოლის სახელის შეცვლას  ღრმა და წინასწარ გააზრებული მიზეზი აქვს. საქმე ის არის რომ 90—იანი წლების დასაწყისში საქართველოს განვითარებადი ქვეყნის სტატუსი მიენიჭა, რაც ნიშნავს, რომ მას სამხრეთ აფრიკის სუსტად განვითარებული ქვეყნების კანონებით უნდა ეცხოვრა. სხვათაშორის, 1992 წელს(ამ დროს განათლების მინისტრის მოადგილე ვიყავი) ამერიკის საელჩოს კულტურის ატაშემ, ჰაჩისონმა განმიმარტა; “თქვენ ხართ განვითარებადი ქვეყანა და სახელმწიფომ უნდა დააფინანსოს მხოლოდ დაწყებითი განათლება”.
რას ეყრდნობა ამერიკელთა ასეთი მიდგომა  ქართული განათლების  მიმართ?
ისინი სულაც არ ითვალისწინებენ  ქართული განათლების  მაღალ   დონეს. მათთვის მთავარი ეკონომიკაა. თუ   ჩვენ იმდენად დავანგრევთ ეკონომიკას, რომ გაწვდილი ხელით მსოფლიოს სხვადასხვა  ქვეყანას  მივაკითხავთ სამათხოვროდ, ისინიც მათხოვრად მიგვიჩნევენ. მათხოვარს კი გამოკვება და შიშველი სხეულის ძონძებით დაფარვა ესაჭიროება და არა განათლება. ასე რომ, ჩვენთან არ უნდა ყოფილიყო არც სახელმწიფო საშუალო სკოლა და არც სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებელი. (რატომ გახდა საქართველო განვითარებადი ქვეყანა, ეს ცალკე საუბრის თემაა). უცხოური გრანტები მხოლოდ დამშეულთა გამოსაკვებად  უნდა იქნას გამოყენებული და არა კულტურის, განათლებისა და მეცნიერების განსავითარებლად. ამრიგად 90-იანი წლების დასაწყისიდან  განათლებისადმი  დამოკიდებულება საქართველოში მკვეთრად  შეიცვალა.
საქართველოს იმდროინდელ ხელისუფლებაში თუ  გაკეთდა  რაიმე ქართული განათლების გადასარჩენად?
ამ პერიოდში  საქართველოს  ხელისუფლებაში პროცესები შემდეგნაირად ვითარდებოდა.: განათლების მინისტრმა, ბატონმა თამაზ კვაჭანტირაძემ, დაწყებითი განათლება 4—დან 6 წლამდე გაზარდა და კონსტიტუციის სათანადო მუხლში ჩაიწერა, რომ სახელმწიფო  უზრუნველყოფს 6 წლიან დაწყებით განათლებას. საპარლამენტო დებატების შემდეგ  კი, წლების  რაოდენობა 9—მდე გაიზარდა. მიუხედავად ამისა, სახელმწიფო საშუალო სკოლა (11 კლ.) საქართველოში აღარ არსებობდა. უმაღლესი სკოლებიც უქმდებოდა. ამ პერიოდში მე დავწერე სტატია `გაუნათლებლობის სინდრომი” და პროკლამაციის სახით დეპუტატებს დავურიგე. საშუალო და უმაღლესი სკოლების გადარჩენაში დიდი  ღვაწლი  მიუძღვის იმდროინდელ პარლამენტის თავმჯდომარეს  ბატონ ვახტანგ გოგუაძეს. მისი ინიციატივით ვიცე--- სპიკერმა რუსუდან ბერიძემ გააკეთა სარედაქციო შესწორება, რომელშიც ჩაიწერა:-`სახელმწიფო შესაძლებლობის ფარგლებში უზრუნველყოფს საშუალო და უმაღლეს სკოლას ფინანსურად” (ამ შესწორებას ჩვენ საიდუმლოდ ვინახავდით (მე  მაშინ უნივერსიტეტის პროფესორი ვიყავი.), ვიდრე არ იქნა  მიღებული 1995 წლის კონსტიტუცია. შესწორებამ  დროებით გადაარჩინა საშუალო და უმაღლესი სკოლა. 2004 წელს დაწყებულმა რეფორმებმა კი  ბოლო მოუღო  სკოლასაც და უნივერსიტეტსაც.
როგორია  რეფორმირებული  ქართული  სკოლის  პროგრამები?
ამერიკულ სკოლებში სასწავლო პროცესი სამი ტიპის A,B და  C  პროგრამებით მიმდინარეობს, ქართულ საჯარო  სკოლებში  კი  უმდაბლესი პროგრამა-- A ფუნქციუნირებს.
ხომ არ  მოიყვანდით ამ პროგრამის დამახასიათებელ რამდენიმე მაგალითს?
ამ პროგრამით  ფიზიკაში, მაგალითად, ელექტრობის  კურსი თავდება  მუდმივი დენით, ოპტიკა კი, გეომეტრიული ოპტიკით შემოიფარგლება. ამერიკელ მოსწავლეებს, რომლებიც მაღალი დონის B ან C  პროგრამებით სწავლობენ  სკოლაში, შეუძლიათ სხვადასხვა დონის უნივერსიტეტებში ჩააბარონ, ქართველ მოსწავლეს კი, რომელიც A დაბალი დონის პროგრამით არის მომზადებული, აკრძალული აქვს მაღალი დონის განათლების მიღება. განათლების დონეს ჩვენთან განსაზღვრავს ერთიანი ეროვნული გამოცდები.
როგორ შეფასებას  აძლევთ ერთიან ეროვნულ გამოცდებს ,როგორც სკოლის კურსდამთავრებულის ცოდნის შეფასების საშუალებას?
ეროვნულ გამოცდებზე  ხდება არა ცოდნის, არამედ  უნარ-ჩვევების შეფასება. სწორედ ეს არის მიზეზი იმისა, რომ უნივერსიტეტის პირველკურსელებს ცოდნის ისეთი დონე აქვთ, როგორიც ადრე მე—7 კლასელებს ჰქონდათ.
რას გვეტყვით სკოლის სახელმძღვანელოებზე?
სახელმძღვანელოების შედგენა ხდება A პროგრამის მიხედვით. მე—10 კლასის ფიზიკის სახელმძღვანელოში მაგ. სურათებს მეტი ფართობი აქვთ დათმობილი, ვიდრე ტექსტებს. ტექსტები სკანდალური შეცდომებით არის სავსე, რაც ავტორის დაბალ კვალიფიციურობაზე მეტყველებს. სურათები კი საბავსვო ბაღის ბავშვებს უფრო შეეფერება, ვიდრე მე-10-ე კლასელებს. .მაგალითად, ნაჩვენებია გაზქურა წარწერით: `გაზის წვა გაზქურაში” ამას ჩვენ მე-10-ე კლასელს ვეუბნებით? არის მთელი წყება ასეთი სურათებისა სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისათვის (ოღონდ მე-10-ე კლასის სახელმძღვანელოში): `აისბერგები ყინულის მთებია ოკეანეში”, `ელექტროგადამცემი ხაზები”, `ნავთობის მოპოვება ჭაბურღილიდან”, `მთის მდინარე”, `რაკეტის სტარტი”, `გემი ზღვაში” და სხვა მარგალიტები.
გასაოცარი და ალბათ შეურაცმყოფელიც არის კითხვა, რომელსაც ავტორი მოსწავლეს უსვამს: დახატულია პრიზმა. კითხვა კი ასეთია—პარალელურია თუU არა პრიზმის წახნაგები? არც დღეს, და არც არასოდეს, არავის არ დაუმტკიცებია, რომ მთელი საქართველო გონებასუსტი  ბავშვებით არის დასახლებული. ასეთი სახელმძღვანელოების ავტორების გონებრივი სისუსტე კი ტრივიალური ამბავია, ისევე როგორც  განათლების სისტემის იმ ჩინოვნიკთა გონებრივი სისუსტე, ვინც მათ რეკომენდაცია მისცა. არც სხვა საგნებში უნდა იყოს საქმე კარგად. უახლოეს ხანში კი მასწავლებელთა დიდი დეფიციტი გვექნება.
არსებობს  მოსაზრება, რომ ნიჭიერი ახალგაზრდა გზას თავად გაიკვლევს.....
არ ვეთანხმები ამ მოსაზრებას. ნიჭიერი ახალგაზრდა ყველაზე ცუდ დღეშია, რადგანაც მას არ აქვს ნიჭის გამოვლენის საშუალება. თუ  მას ფინანსური შესაძლებლობა მიეცა, ის ცდილობს ევროპას ან ამერიკას შეაფაროს თავი. თუ  არა და, მისი ნიჭი ისევე დაითრგუნება, როგორც მილიონობით თურქეთში მცხოვრებ ქართველთა ნიჭი. რატომ იქ არ იბადება გალაქტიონი, ფიროსმანი ან მათთან მიახლოებული პოეტი ან ხელოვანი იმიტომ, რო იქ არ არის ნიჭის გამოვლენის გარემო. "`მიეცი ნიჭსა გზა ფართო--” დღეს ეს სიტყვები ყველაზე აქტუალური გახდა.
გაქვთ სიტუაციის გამოსწორების იმედი?
მე ვფიქრობ, რომ უცხოეთში სასწავლებლად წასული ახალგაზრდების ნაწილი მაინც დაუბრუნდება  სამშობლოს და ისევე ააღორძინებს  ქართულ  უნივერსიტეტს, როგორც 1918 წელს  ქართველმა მამულიშვილებმა ივ. ჯავახისვილის მეთაურობით ჯერ დააარსეს, შემდეგ კი ააღორძინეს  ქართული უნივერსიტეტი.
როგორია ხელისუფლების დამოკიდებულება ქართული განათლების სისტემის მიმართ?
დღევანდელ ხელისუფლებას აწყობს გაუნათლებელი საზოგადოება, რადგანაც მისი მართვა უფრო ადვილია.
როდესაც რეფორმების  აქტიურმა ხელმძღვანელმა  გიგი თევზაძემ სამინისტროში განათლების თავისი პროექტი წარადგინა, ამერიკელი პროფესორის კითხვაზე, რა მიზანს ისახავს ეს რეფორმა, მან უპასუხა: საქართველოში სახელმწიფო ენა ინგლისური უნდა გახდესო. ამასვე ამბობდა განათლების ყოფილი მინისტრი ალ. ლომაია. განათლების  ჩინოვნიკებისაგან  არაერთხელ გვსმენია, რომ აქცენტი ინგლისურ ენასა და კომპიუტერზე უნდა გაკეთდეს. ნათელია, რომ ქართველ ახალაზრდობას ტურისტების მომსახურე პერსონალად და ჯარისკაცებად ამზადებენ.. ჩვენი ჯარისკაცები კი, მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში წარმოებულ ომებში საზარბაზნე ხორცად იქნებიან გამოყენებულნი. ასეთია სახელმწიფოს ინტერესი.
როგორია სკოლების ფინანსური უზრუნველყოფა?
სკოლების ფინანსური უზრუნველყოფა სავალალოა. ბიუჯეტიდან მთელი განათლების სისტემისათვის გამოყოფილია 7,5 %. ამ დროს რუსეთმა
განათლებისათვის ბიუჯეტიდან 20% გამოყო. უნდა გვახსოვდეს, რა დიდ წარმატებას მიაღწია ომის შემდეეგ დანგრეულმა იაპონიამ  მას შემდეგ, რაც მან განათლებისათვის ბიუჯეტიდან 60% გამოყო.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში განათლებაზე  გამოყოფილი ფინანსების დიდი ნაწილი იხარჯება სკოლების რემონტზე და განათლების ჩინოვნიკები სკოლების რემონტზე უფრო მეტს ლაპარაკობენ, ვიდრე სასწავლო პროგრამებზე. (თუმცა რემონტის საჭიროებასაც არავინ უარყოფს).
`ოპტიმიზაციის” მეცნიერული გაგება ნიშნავს პროცესის ისეთ მართვას, რომელიც მაქსიმალურ შედეგს უმცირესი დანაკარგებით მოგვცემს. როგორ გაიგეს `ოპტიმიზაცია” საქართველოს განათლების  მუშაკებმა?
”`ოპტიმიზაცია” გაგებულია, როგორც სკოლების  რიცხვის შემცირება..2003 წელთან შედარებით დღეისათვის  სკოლების რიცხვი 1,5 –ჯერ შემცირდა. დაიხურა ან სხვა სკოლას შეუერთდა 1000 სკოლა. საქართველოს მრავალი სოფელი  დარჩა სკოლის გარეშე. ამას ქვია ”`ოპტიმიზაცია” ქართულად.
თქვენის აზრით, რა არის საჭირო მდგომარეობის რადიკალური გამოსწორებისათვის?
მე ვფიქრობ, უნდა დაარსდეს  აკადემიური სკოლები მაღალი დონის B და C  პროგრამებით. სასწავლო  პროცესი  უნდა  იყოს  მკაცრი და უფასო. სკოლების პროგრამები განათლების სამინისტროსაგან  დამოუკიდებელი უნდა იყოს. სკოლების დაფინანსება უნდა განხორციელდეს შემოწირულობებით და ბიზნესმენების დახმარებით. მე არ მაქვს იმედი, რომ ხელისუფლება ასეთ სკოლებს დააფინანსებს. სკოლებში სამუშაოდ უნივერსიტეტგარეშე დარჩენილი პროფესორები უნდა მოვიდნენ და მათ ისეთივე ანაზღაურება უნდა ჰქონდეთ, როგორიც დღეს თსუ-ს პროფესორებს აქვთ. ასეთია ჩემი მოსაზრება.
P.შ. ასე და ამრიგად, ქართველ ბავშვებს ქართულ სკოლებში გონებასუსტი ბავშვებისათვის გონებასუსტი ავტორების მიერ შედგენილ ძვირიანი სახელმძღვანელოებით ასწავლიან. საით მივდივართ, საით მივექანებით? ქართული გონი საფრთხეშია! პოლიტიკური პარტიები კი მხოლოდ სახელმძღვანელოების სიძვირეზე ლაპარაკობენ. გადაშალეთ სახელმძღვანელოები, თუ  მშობლები ვერ მოესწრნენ, ბებიებო და ბაბუებო, ახლაც თქვენი ჯერია. თქვენ მაინც ხომ მოესწარით კარგ სკოლებსა და კარგ სწავლებას სკოლებში. სკოლა გადასარჩენია. მის გარეშე არც უნივერსიტეტი გვექნება და არც მეცნიერება.



  დალი ქვირია.   1989 წლის  ოქტომბერი

ფიქრი - ადამიანის ტვინის ეს ფუნქცია მათ მთლიანად ატროფირებული აქვთ

დალი ქვირია  "გაზეთი “საქართველო და მსოფლიო”

წინამდებარე პუბლიკაცია პარიზის, პიერ და მარია კიურების სახ. უნივერსტეტში მოღვაწე რუსი პროფესორის, ვიქტორ დოცენკოს წერილის გაგრძელებას წარმოადგენს და აქ წერილის ორი ნაწილია გაერთიანებული. რუსი პროფესორი, წერილის ამ ნაწილში გვაცნობს ფრანგი სტუდენტების მიდგომას ცოდნის დაუფლების მიმართ, ფიზიკის სწავლების მეთოდებისა და სასწავლო პროგრამების ალოგიკურობას, საუბრობს უნივერსიტეტის პედაგოგთა ცოდნის დონეზე და რაც ყველაზე საინტერესოა, იმაზე, თუ რა ტიპის საზოგადოება მიიღება განათლების სისტემის იმგვარი რეფორმებით, რომელიც დასავლეთში მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში ჩატარდა. ამ  წერილისადმი ასეთი ინტერესი კი განსაზღვრულია იმ სავალალო შედეგებით, რომელსაც საქართველოში საგანმანათლებლო რეფორმის ჩატარების შემდეგ ყოველდღიურად ვიმკით და მომავალშიც მოვიმკით.
პატივცემული პროფესორი გვიამბობს, რომ პარიზის უნივერსიტეტის პირველ კურსზე, ფიზიკისა და მათემატიკაში ასწავლიან იგივეს, რაც აბიტურიენტებმა BAK-ის დროს (ერთიანი სახელმწიფო გამოცდები) ჩააბარეს (ქართული უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტზეც იგივე ხდება, რადგანაც სათანადო ცოდნის საფუძვლების არქონის გამო, პირველკურსელები ვერ სძლევენ უმაღლეს მათემატიკასა და ფიზიკას დ.ქ.). ეს ხდება იმისთვის, რომ ბოლოსდაბოლოს ასწავლონ როგორც საჭიროა. იმ 250 სტუდენტიდან, რომელთაც მე უნივერსიტეტში მოღვაწეობისას ვასწავლიდი – მოგვითხრობს ავტორი – ვერც ერთმა ვერ მიპასუხა, რატომ უდრის სინუს 30  გრადუსისა ½ -ს; უფრო მეტიც, ისინი თვლიან, რომ ასეთ კითხვას აზრი არ აქვს, რადგანაც რისი ტოლია სინუსები და კოსინუსები, ეს არის მოცემულობა, რომელიც მათ სკოლაში დაიმახსოვრეს და რომელსაც უნივერსიტეტშიც იმახსოვრებენ… მე უკანასკნელ ძალებს ვხარჯავ, რათა დავანახო მათ, რა კავშირი აქვს მათემატიკას ჩვენს სამყაროსთან, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, ყოველნაირად ვცდილობ გავხადო ჩემი მონათხრობი საინტერესო, ისინი კი მიყურებენ, როგორც ვიღაც ჩერჩეტს და მოთმინებით ელოდებიან იმ წუთს, როდესაც მე ვიტყვი – რა უნდა დაიმახსოვრონ.
 ფიზიკის სწავლების მეთოდიც ასეთია, მაგ.: ისინი იმახსოვრებენ როგორ გამოიხატება გრავიტაციული მატრიცა კგ-ში, წმ-ში და მეტრებში ისე, რომ თვით გრავიტაციული მუდმივის თაობაზე  წარმოდგენაც კი არ აქვთ... საწყალი მარია და პიერ კიურები, ისინი ალბათ იმ ქვეყნად სირცხვილით ადგილს ვერ პოულობენ.
როგორ არის გაერთიანებული ფიზიკის ერთ სასწავლო კურსში, ფიზიკის სხვადასხვა ნაწილები, ამის საილუსტრაციოდ პროფესორი აკეთებს ანალოგიას – ეს იმას ჰგავს, ლიტერატურის საპროგრამო კურსი ასე რომ შევადგინოთ: 1. ჩეხოვის შემოქმედება 2. მე-19, მე-20 საუკუნეების რუსი და საბჭოთა მწერლების შემოქმედებების ლინგვისტური ანალიზი 3. “Слово о полку Игорове” 4. პლატონოვის შემოქმედება და მორჩა; რაც შეეხებათ სტუდენტებს, რომლებიც არიან ,,სუპერ-ყველაზე-ყველაზე”, აქ სიტუაცია ასეთია – მათ წილადებშიც ყველაფერი წესრიგში აქვთ, ალგებრაც მშვენივრად იციან. ისინი არიან ძალიან მიზანმიმართულები, შრომისუნარიანები და შემსრულებლები, მაგრამ ერთი უბედურება ის არის, რომ მათ არ შეუძლიათ ფიქრი. რაიმეს შესწავლა – დამახსოვრება – რამდენიც გინდათ. აი ფიქრი კი, არაფრით არ შეუძლიათ. ადამიანის ტვინის ეს ფუნქცია მათ მთლიანად ატროფირებული აქვთ. ჩემი უნივერსიტეტში მოღვაწეობის მანძილზე, არ შემხვედრია ასპირანტი, რომელსაც შეუძლია გაუსის ინტეგრალის ამოხსნა და საერთოდ, იცის, ეს რა არის. ეს კი იმას ჰგავს, რომ დისერტაციას წერდე ბუნების ადგილზე პუშკინის შემოქმედებაში და არ იცოდე რას ნიშნავს სინონიმი.
მე პირველკურსელებთან მუშაობა ყოველთვის უფრო მომწონს, რადგანაც აქ იმედი მაინც მაქვს, რომ რაიმეს ვასწავლი... მე ძალიან მეცოდებიან ეს ბავშვები. წარმოიდგინეთ, წლიდან წლამდე დაზეპირება მთელი ამ  ბოდვისა. ყველაფერს ვერც დაიზეპირებ. წარმოიდგინეთ სტუდენტი, რომლმაც იცის მთელი გამრავლების ტაბულა ზეპირად, მაგრამ შეიძლება არ იცოდეს, რისი ტოლია 6X7-ზე (შეიძლება იმ დღეს, როდესაც მასწავლებელმა ეს ინფორმაცია დასაზეპირებლად მისცა, ის ავად იყო და სკოლა გააცდინა). ყოველვიე ამის შემდეგ, თქვენთვის ალბათ ცხადია, რომ 3/6 შეიძლება ტოლი იყოს არა მხოლოდ 1/3, არამედ რისაც გინდათ. თუ გნებავთ, ამას შეიძლება ,,არითმეტიკის მეხუთე წესი” ვუწოდოთ. ასე რომ, რამდენსაც ვიტყვით, იმდენი იქნება.
მე არ ვიცი რამდენ ხანს გაგრძელდება ეს საგანმანათლებლო ,,აპოკალიფსი”, შეიძლება 10, შეიძლება ნაკლები წელი, მაგრამ ცხადია, რომ სკოლებში უკვე მოვიდნენ ,,ახალი თაობის” მასწავლებლები – ასეთი უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულები და ამას მე ვხედავ ჩემი სტუდენტების ცოდნის მიხედვით.
რაც შეეხება ჩემს კოლეგებს – პროფესურას, არითმეტიკაში მათ ყველაფერი წესრიგში აქვთ. ეს განათლებული თაობაა. მაგრამ მეორე მხრივ, როდესაც ასეთი საყოველთაო ბარდაგია განათლებაში, თაყვანდებიან არა მხოლოდ მოსწვლეები, არამედ პედაგოგებიც. ეს ეტყობა ბუნების გარდაუვალი კანონია, გარყვნილება რყვნის...
ერთი მაგალითი: სასემესტრო საკონტროლო სამუშაოსთვის ერთმა პედაგოგმა ამოცანა შეადგინა (ასეთ ამოცანებს რუსეთში მე-7, მე-8 კლასელები ხსნიან) და ის პედაგოგებს გააცნო. პედაგოგები, რომელთაც სტუდენტთა ნამუშევრები უნდა შეემოწმებინათ, დიდხანს ბჭობდნენ იმის თაობაზე, მიეცათ თუ არა ასეთი რთული ამოცანა. ბოლოსდაბოლოს რისკზე წავიდნენ და ისიც გადაწყვიტეს, ვინც ამოხსნიდა, პრემიით დაეჯილდოვებინათ. მაგრამ საინტერესო ის არის, რომ როდესაც ამოცანის ავტორმა ამოხსნა გაგვაცნო, მე აღმოვაჩინე, რომ ის არ იყო სწორი და ეს აზრი ხმამაღლა გამოვთქვი. სხვა პედაგოგებმა კი მითხრეს – არ ღირს ნერვიულობა, მაინც ვერ ამოხსნიან. ისინი მართალნი გამოდგნენ. 150 სტუდენტიდან ამოცანა მხოლოდ ორმა ჩინელმა ამოხსნა. ჩემს პირველკურსელებს ამოცანის ამოხსნისთვის ხელიც არ უხლიათ. აგრეთვე, გამაოგნებელი იყო პასუხების სპექტრი. ის 104 კმ.-სა და 108 500 კმ-ს შორის განთავსდა. ამოცანა კი მოითხოვდა საჰაერო ბუშტის აშვებისა და დაშვების წერტილებს შორის მანძილის გამოთვლას და ამისათვის ყველა მონაცები ცნობილი იყო. აღსანიშნავია, რომ პასუხი 108 500 კმ. 2,5-ჯერ მეტია, ვიდრე დედამიწის რადიუსი.
მკითხველი ალბათ დასვამს კითხვას – როგორ შეიძლება ეს ყოველივე ხდებოდეს?! საფრანგეთი ხომ მაღალგანვითარებული, კულტურული ქვეყანაა, ის ხომ ერთ-ერთია მთავარ მეტრთაგან, როგორც თეორიულ ფიზიკასა და მათემატიკაში, ასევე მაღალ ტექნოლოგიებში. ეს ხომ ქვეყანაა, სადაც რუსული გაგებით ,,ყველაფერი კარგადაა”. ბოლოსდაბოლოს სად წავიდა სახელგანთქმული ფრანგული სკოლა ,,ბურბაკი” და საერთოდ, რა შუაშია აქ ერთიანი სახელმწიფო გამოცდები? ,,ბურბაკი” არსად არ წასულა. ის ფუნქციონირებს, განაგრძობს ნიჭიერი ადამიანების შეწოვას, მაგრამ ამ სკოლის შიგნით რა ხდება, გარეთ მყოფებმა არ იციან. მაგრამ “ბურბაკის” მათემატიკური ტრადიციები მაინც დარჩა ფრანგულ საზოგადოებაში, მაგ.: ერთმა ჩემმა სტუდენტმა განტოლების ამოხსნის ნაცვლად, მთელი გვერდი გაავსო მსჯელობებით. ამ ტიპის განტოლებათა, ამოხსნის სიმრავლეთა სტრუქტურისა და ხასიათის შესახებ. განტოლება კი ამოუხსნელი დარჩა. კარგად არის ცნობილი, როცა სწავლებიდან, რწმენიდან და მეცნირებისგან მიდის სული, რჩება მხოლოდ ფორმალური რიტუალი: მარაზმი.
მე ვფიქრობ, ყოველივე ეს გაგრძელდება მხოლოდ რაღაც დრომდე. ჯერ ერთი, ეს კატასტროფა განათლებაში, არც ისე დიდი ხანია რაც დაიწყო და როდესაც ლაპარაკობენ ჭკვიან და განათლებულ ადამიანებზე, ეს საზოგადოების ძალზედ მცირე ფენაა (რომელსაც ფაქტობრივად ემყარება ყველაფერი). ეს ხანში შესული ადამიანები, წარმავალი ,,დინოზავრები” არიან. ამ ფენის შევსება ამჟამად არ ხდება, ან ხდება რუსების და ჩინელების ხარჯზე. გარდა ამისა არსებობს სრულიად განსხვავებული აზრი ყოველივე იმაზე, რაც განათლებაში მოხდა. ეს საკმაოდ ცინიკური აზრია თანამედროვე საზოგადოებაზე. ეს აზრი შემდგომში მდგომარეობს – ფრანგული განათლების მდგომარეობა სულაც არ არის კატასტროფული, პირიქით, ყველაფერი სწორად ვითარდება. საქმე ის არის, რომ თანამედროვე განვითარებულ საზოგადოებას სჭირდება კარგი შემსრულებლები. შემოქმედი, მოაზროვნე ადამიანებიც სჭირდება, მაგრამ მხოლოდ ერთეულები. ამიტომ მთელი განათლების სისტემა ორიენტირებული უნდა იყოს კარგი შემსრულებლების აღზრდასა და განვითარებაზე, ხოლო ფიქრისა და აზროვნების სწავლება თანამედროვე ახალგაზრდობისთვის სულ არ არის საჭირო, ეს მხოლოდ ავნებს მათ პროფესიონალურ საქმიანობას. რაც შეეხება მას, ვინც ნიჭიერია, ის თავად გაიკვლევს გზას... ვინც ამ სისტემაში ვერ ჯდება, მათთვის არსებობს საქმიანობის სხვა სახეები – ქუჩების დაგვა, სალარო აპარატები სუპერმარკეტში, კონვეირები ქარხნებში და სხვა... ჩემთვის – წერს პროფესორი – თანამედროვე საზოგადოების განვითარებაზე ასეთი შეხედულება, მიუღებელია. ასეთ სისტემაში ტალანტები ვერსად გაიკვლევენ გზას (უბრალოდ იმიტომ, რომ მათ ვერავინ ასწავლის) და მაშინ ადამიანები, უფრო სწორად კი ,,რობოტშემსრულებლები” ძალიან სწრაფად დაივიწყებენ ,,დიდებული პირამიდების” შენებას.
ახლა, ალბათ ცხადია, რა შუაშია აქ ერთიანი სახელმწიფო გამოცდა. როდესაც ადამიანები იმის ნაცვლად, რომ იფიქრონ და შვილებსაც ასწავლონ ფიქრი, ცდილობენ ყველაფერი დაიყვანონ ალგორითმებზე და ჩლუნგ ტესტებზე, ბოლოს დგება საყოველთაო დაჩლუნგების მომენტი.
შესაძლოა, ყველა ეს ერთიანი სახელმწიფო გამოცდები (BAK) და ყოველგვარი ტესტები არის სხვა არაფერი, თუ არა განვითარებული საზოგადოების ,,აზროვნების რადიკალური გამარტივების” შედეგი (და არა მიზეზი). ჩემს ახალგაზრდობაში, ერთიანი სახ. გამოცდების მსგავსი გამოცდები ტარდებოდა მხოლოდ სამხედრო კათედრაზე, რაც სრულიად გასაგები იყო: ,,ხელმძღვანელის ბრძანება არის კანონი დაქვემდებარებულთათვის” და მორჩა. აქ ფიქრი მართებულიც არ იქნება. ამჟამად სწავლების ასეთი სტილი, როგორც სჩანს, საყოველთაო ხდება. მე კი ვთვლი, რომ  სჯობს იყოს კორუფცია, ვიდრე შემსრულებელი რობოტი იდიოტების კრისტალურად სუფთა საზოგადოება; თუმცა ვფიქრობ, რომ რუსეთს ამ მხრივ არაფერი სერიოზული არ ემუქრება, რადგანაც ჩვენთან მუდმივად კვდებიან, როგორც კარგი წამოწყებები, ასევე, საბედნიეროდ, იდიოტურიც...

P.შ. იმისათვის რომ დავასკვნათ, რამდენად ახლოსაა ჩვენი საზოგადოება პროფესორ ვიქტორ დოცენკოს მიერ დახატულ სურათთან, დიდი და სერიოზული კვლევებია ჩასატარებელი, თუმცა ჩვენი საზოგადოების განვითარების ვექტორსაც რომ იგივე მიმართულება აქვს, მე მგონია, საუბედუროდ, უვკე ჩანს. მე ერთ ამბავს გიამბობთ, რომელიც ამ დღეებში შემემთხვა. ერთ-ერთ ბანკში 29 ლარიანი და 9 ლარიანი ქვითრები მივიტანე გადასახდელად. ოპერატორმა გოგონამ კალკულატორზე იანგარიშა და 49 ლარის გადახდა მთხოვა, - არ არის სწორი! – ვუთხარი გაოგნებულმა. ჩემს ხმაზე, მეორე, ალბათ უფრო ,,მაგარი” ოპერატორი მოვიდა და მომმართა – ქალბატონო, ჩვენ კალკულატორით ვანგარიშობთ, - მერე სწორად იანგარიშეთ – ვუპასუხე მოკლედ. დამხმარე წავიდა. ჩემმა ოპერატორმა მეორეჯერ ღილაკებზე თითის დაჭერის შემდგეგ, 89 ლარის გადახდა მიბრძანა. მე ხმა არ ამომიღია, თუმცა ალბათ ჩემი სახის დანახვამ გოგონას მესამეჯერ გაანგარიშების სურვილი გაუჩინა. ამჯერად მან ღილაკებს სწორად დააჭირა და 38 ლარი გამომიწერა. ღმერთმა ნუ ქნას, რომ ასეთი რამ ტიპიური გახდეს.